Wnioski złożone zagranicą w kontekście koordynacji świadczeń
- Czy należy składać wniosek wyłącznie zagranicą?
- Wniosek złożony zagranicą jako kraj pierwszeństwa
- Wniosek złożony zagranicą jako kraj drugiej kolejności
Czy należy składać wniosek wyłącznie zagranicą?
Czy można samemu wybrać kraj pobierania świadczeń?
Wnioski zagraniczne (m.in Kindergeld, koordynacja) są efektem kilku różnych sytuacji. Po pierwsze w obiegowej opinii panuje przeświadczenie, że to wnioskodawca wybiera sobie kraj z którego chce pobierać świadczenia rodzinne / wychowawcze na swoje dzieci. Jest to podstawowy błąd, co wyjaśniliśmy w dziale „Podstawowe zasady koordynacji”.
Zdarza się więc tak, że wnioskodawca „samozwańczo” wybiera sobie kraj, w którym składa wniosek o świadczenia, kierując się przy tym wysokością świadczeń przysługujących na dziecko w danym kraju (więcej informacji na temat świadczeń zagranicznych znajdziesz tutaj).
Klasycznym przykładem są Niemcy – świadczenia na dzieci są tam wyższe niż w Polsce, wiec jeżeli tylko występuje jakiś element koordynacji związany z Niemcami, to wnioskodawcy sami z siebie składają tam wnioski. W przypadku gdy zasady pierwszeństwa wskazują na Niemcy (bo np. matka dziecka pracuje w Niemczech, a ojciec pozostaje bezrobotny w Polsce i opiekuje się nim) nie jest to krok pozbawiony logiki. Niemcy wypłacą pełną kwotę świadczeń uznając swoje pierwszeństwo i przekażą informacje do Wojewody. Nie ma potrzeby składania wniosków w Polsce. Niemniej jednak równie często dochodzi do sytuacji, w której pierwszeństwo jest po stronie Polski, zatem złożony wyłącznie w Niemczech wniosek powoduje szereg komplikacji i naraża stronę na nienależnie pobrane świadczenia.
Należy przy tym mieć na uwadze, że poszczególne kraje mają różne przepisy krajowe, dotyczące świadczeń na dzieci. Analizowane w tym przykładzie Niemcy wydają jedną decyzję na dziecko do 18 roku życia i dopiero w trakcie jej realizacji, co jakiś czas wysyłają do wnioskodawców ankiety sprawdzające, czy sytuacja zawodowa, rodzinna etc. nie uległa zmianie.
W Polsce z kolei wnioski składamy na okresy zasiłkowe – z reguły trwające rok dla najpopularniejszych świadczeń typu świadczenie 500+ czy zasiłek rodzinny. Często dopiero po fakcie wychodzą na jaw zdarzenia, które miały wpływ na zmianę pierwszeństwa w danym okresie do wypłaty świadczeń (np. krótkotrwałe zatrudnienie, powroty do Polski etc.) Składanie wniosku wyłącznie w instytucji zagranicznej jawi się w tym kontekście jako ryzykowne.
Czy można starać się o świadczenia wstecz?
Tymczasem z pomocą przychodzi nam Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29.04.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
art. 68 ust. 3b stanowi:
Instytucja właściwa Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie z tytułu pierwszeństwa, rozpatruje ten wniosek, tak jak gdyby został on złożony bezpośrednio do niej, a dzień, w którym wniosek taki został złożony w pierwszej instytucji, uważa się za dzień złożenia wniosku w instytucji mającej pierwszeństwo.
Zatem tłumacząc dosłownie: wiosek o świadczenia na dzieci, który został złożony zagranicą, w przypadku gdy pierwszeństwo jest / przechodzi na Polskę powinien zostać przekazany przez tę instytucję do Polski, a instytucja właściwa w Polsce powinna rozpatrzyć go z datą, z którą złożony był poza granicami w RP.
W praktyce cześć krajów stosuje się do tego przepisu (np. Niemcy, Norwegia, Irlandia) i przesyła swoje wnioski, cześć jednak takich wniosków nie przesyła, lub robi to niechętnie, co z pewnością jest ze szkodą dla klienta.
Powyższy przepis obowiązuje także Polskę, co oznacza, że nawet gdy zgodnie z zasadami pierwszeństwa Polska nie jest krajem pierwszej kolejności to musi przekazać taki wniosek do instytucji zagranicznej, a data jego złożenia w Polsce obowiązuje w innym kraju, który jest krajem pierwszeństwa wg zasad koordynacji.
Mówi o tym zresztą art. 68 ust. 3a cyt. Rozporządzenia:
Jeżeli, zgodnie z przepisami art. 67, w instytucji właściwej Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie, złożony zostaje wniosek o przyznanie świadczeń rodzinnych, ale nie z tytułu prawa pierwszeństwa wynikającego z przepisów ust. 1 i 2 niniejszego artykułu, to:
Instytucja ta niezwłocznie przekazuje taki wniosek instytucji właściwej Państwa Członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie z tytułu pierwszeństwa, informuje zainteresowanego i, bez uszczerbku dla przepisów rozporządzenia wykonawczego dotyczących tymczasowego przyznawania świadczeń, zapewnia, jeżeli to konieczne, dodatek dyferencyjny wspomniany w ust. 2;
Uwaga! W kontekście świadczenia 500+ i rodzinnego kapitału opiekuńczego istnieje możliwość wystąpienia o przyznanie wsteczne, nawet gdy pierwszeństwo było po stronie kraju zagranicznego – szerzej opisałem to w tym artykule.
Biorąc pod uwagę powyższe należy dojść do kilku prostych konkluzji. Po pierwsze zawsze warto składać wnioski w Polsce (bez względu na to, czy pierwszeństwo jest w Polsce, czy nie). W przypadku gdy pierwszeństwo będzie poza granicami RP, to Polska wyda decyzję tymczasową o przekazaniu danego wniosku zgodnie z zasadą pierwszeństwa do innego kraju i ewentualnie przyzna lub odmówi dodatek dyferencyjny (więcej informacji znajdziesz tutaj).
Dopiero wtedy, jeśli dana instytucja zagraniczna zareaguje, to wezwie wnioskodawcę w Polsce do złożenia tamtejszego wniosku (np. poprzez listownie wysłany wniosek wraz z załącznikami na polski adres zamieszkania). Zatem nie ma potrzeby samozwańczego składania wniosku poza granicami RP. Często niestety różne firmy komercyjne oferujące wypełnianie wniosków zagranicznych, wprowadzają w tym miejscu niepotrzebny zamęt, wychodząc przed szereg. Ich ewentualne pomoc mogłaby zostać wykorzystana dopiero na tym etapie.
W każdym razie polski wniosek na dane świadczenie zawsze zabezpiecza przed sytuacją, w której zagraniczny kraj będący krajem pierwszeństwa nie uzna państwa wniosku o świadczenia na dzieci. W takim przypadku pierwszeństwo „przejdzie” na Polskę. Jeśli złożony został wyłącznie wniosek zagraniczny może być z tym problem, bo wiele krajów w ogóle w różnych powodów takich wniosków do Polski nie przekazuje, co finalnie jest ze szkodą dla obywateli Polski.
Uwaga! Zgodnie z uchwaloną ustawą o rodzinnym kapitale opiekuńczym, kapitał opiekuńczy, który podlega przepisom o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego jest przyznawany / wypłacany od 01.01.2022 r. w pełnej kwocie po stronie Polski bez względu na przytoczone powyżej zasady pierwszeństwa, co wg ustawodawcy ma być zgodne z prawem UE. Więcej informacji na ten temat – kliknij tutaj.
Podobnie jest w przypadku świadczenia wychowawczego 500+, od kiedy to realizację tego programu przejął ZUS (dla nowych wniosków złożonych po 01.01.2022 r. oraz dla pozostałych wniosków od 01.06.2022 r.) Więcej informacji na ten temat – kliknij tutaj.
Wniosek złożony zagranicą jako kraj pierwszeństwa
Pokrótce omówię tutaj procedurę postępowania z takim wnioskiem w Polsce. Jeżeli wniosek został złożony wyłącznie zagranicą i jest to kraj pierwszeństwa do wypłaty świadczeń, to instytucja zagraniczna przyznaje pełne kwoty przewidziane w jej ustawodawstwie.
Następnie informuje instytucje właściwą w Polsce (Wojewoda w postaci Urzędów Wojewódzkich) za pośrednictwem systemu wymiany informacji elektronicznej EESSI o takim wniosku złożonym w jej instytucji i podjętym rozstrzygnięciu.
Wojewoda sprawdza, czy w Polsce były w tym czasie złożone wnioski o świadczenia rodzinne / wychowawcze na dzieci i pobierane świadczenia. Jeżeli nie to de facto postępowanie zostaje zamknięte, chyba że po stronie polskiej nastąpi przyznanie / odmowa dodatku dyferencyjnego.
Inaczej sprawa ma się w przypadku, gdy okazuje się, że w Polsce zostały złożone wnioski na te same dzieci za ten sam okres. Wojewoda przekazuje taką informację do organu właściwego, czyli gminy i rozpoczyna się procedura ponownego rozpatrywania takich wniosków na zasadach przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (wnioski polskie).
Istnieje duże ryzyko nienależnie pobranych w Polsce świadczeń, co będzie w ostatecznym rozrachunku skutkowało decyzją administracyjną o nienależnie pobranych świadczeniach w Polsce egzekwowanych wraz z odsetkami ustawowymi w toku postępowania egzekucyjnego w administracji.
Oczywiście nie dotyczy to świadczenia 500+ od 01.06.2022 r. oraz rodzinnego kapitału opiekuńczego od 01.01.2022 r. – w przypadku tych świadczeń organem właściwym do podejmowania rozstrzygnięć jest ZUS, który przyznaje je w pełnej kwocie bez względu na wspólnotowe zasady pierwszeństwa.
Wniosek złożony zagranicą jako kraj drugiej kolejności
W tym wariancie właściwa instytucja zagraniczna powinna przekazać taki wniosek do właściwej instytucji w Polsce (UW) na podstawie przytoczonych powyżej przepisów prawnych. Wniosek ten powinien być rozpatrywany z datą złożenia wniosku zagranicą.
W przypadku niektórych krajów jest to standardem, w przypadku niektórych nie, co rodzi wspomniane już ryzyko dla wnioskodawcy. Jeżeli taki wniosek zostanie przesłany, to Wojewoda weryfikuje, czy były złożone wnioski na te dzieci w Polsce w okresie obejmującym datę od złożenia wniosku zagranicznego do teraz.
Jeśli takich wniosków nie było, to Wojewoda wzywa stronę do złożenia wstecznie polskich wniosków na świadczenia rodzinne na dzieci za ten okres (z reguły wzywa do złożenia wniosków o 500+ oraz zasiłek rodzinny – ten uzależniony jest od dochodu). Jest to jedyny przypadek, w którym to Wojewoda ma prawo wzywać do złożenia polskich wniosków bezpośrednio u niego, chociaż czasami i to realizuje przez organ gminny – w zależności od województwa.
Po złożeniu takich wniosków przez wnioskodawcę następuje ich rozpatrywanie wg procedur (patrz dział wnioski polskie). Wojewoda może przyznać bądź odmówić przyznania prawa do danego świadczenia w Polsce i informuje o swoich decyzjach instytucje zagraniczną. Ta w zależności do polskich rozstrzygnięć może przyznać lub odmówić dodatku dyferencyjnego.
Jeżeli w Polsce zostały złożone wnioski na te same dzieci za ten sam okres to Wojewoda przekazuje taką informację do organu właściwego, czyli gminy i rozpoczyna się procedura ponownego rozpatrywania takich wniosków na zasadach przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (patrz dział wnioski polskie).
W tym przypadku ryzyko nienależnie pobranych świadczeń w Polsce jest dużo mniejsze i uzależnione jest ewentualnie od przekroczenia kryterium dochodowego np. w związku z uzyskiem dochodu poza granicami RP co do świadczeń, których przyznanie jest uzależnione od dochodu.
Nie dotyczy to świadczenia 500+ od 01.06.2022 r. oraz rodzinnego kapitału opiekuńczego od 01.01.2022 r. – w przypadku tych świadczeń organem właściwym do podejmowania rozstrzygnięć jest ZUS, który przyznaje je w pełnej kwocie bez względu na wspólnotowe zasady pierwszeństwa. W takiej sytuacji Wojewoda jest wyłącznie łącznikiem między zainteresowanymi krajami, natomiast wszelkie rozstrzygnięcia wydaje ZUS.
Powyższy artykuł ma za zadanie przedstawić procedurę postępowania z wnioskami złożonymi zagranicą. Jeśli chodzi o dokładny opis poszczególnych świadczeń na dzieci, które możliwe są do uzyskania w danym kraju i jednocześnie podlegają koordynacji świadczeń to zachęcam do lektury działu Świadczenia zagraniczne.
Autor tekstu: Radosław Orzechowski
