Druk A1 ZUS pełni dość istotną rolę w koordynacji świadczeń, gdyż stanowi dowód na podleganie ustawodawstwu danego państwa w przypadku gdy np. pracownik jest delegowany do innego kraju koordynacyjnego; jest kierowcą międzynarodowym; prowadzi działalność gospodarczą w kilku krajach; jest żołnierzem lub pracownikiem służby cywilnej, bądź marynarzem. Przykłady te stanowią odstępstwo od ogólnie przyjętych zasad wspólnotowych, dotyczących ustalania pierwszeństwa w koordynacji.

1. Co to jest Druk A1 ZUS?
2. Pracownik delegowany
3. Delegowanie się w ramach prowadzenia działalności
4. Wykonywanie pracy w dwóch lub kilku państwach
5. Urzędnicy Służby Cywilnej
6. Marynarze
7. Żołnierze zawodowi
8. Pozostałe sytuacje związane z delegowaniem
9. Druk A1 ZUS vs. koordynacja świadczeń na dzieci

Co to jest Druk A1 ZUS?

Klasyczne zasady koordynacji opierają się zasadniczo na regule „miejsca wykonywania pracy”, co oznacza, iż podlega się pod system ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz opłaca wszelkie składki z tego tytułu w kraju, w którym wykonuje się pracę.

Sytuacje wymienione powyżej – ze względu na swoją specyfikę, wykraczają poza tę regułę. Przewidziano dla nich rozwiązanie oparte o zasadę jednego ustawodawstwa właściwego. Jej poświadczeniem dla obywateli naszego kraju jest zaświadczenie A1 wydawane przez ZUS. W przypadku ubezpieczenia w KRUS właściwym do wystawienia tego typu druku jest odpowiednio KRUS.

Masz wątpliwości czy podlegasz pod przepisy związane z drukiem A1? Skorzystaj z bezpłatnej konsultacji telefonicznej – zapisz się.

Podstawowym celem zaświadczenia A1 jest potwierdzenie podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa, które wydało taki dokument. Oznacza to, że osoba która posiada zaświadczenie A1 nie jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego państwa w miejscu wykonywania pracy (najemnej lub na własny rachunek). Taka osoba jest ubezpieczona w państwie, w którym zostało wydane to zaświadczenie.

Druk A1 ZUS wydaje się wyłącznie na wniosek pracownika, pracodawcy lub osoby działającej na własny rachunek. Musi być on uwzględniony przez instytucje właściwe innych krajów, podlegających koordynacji świadczeń. Przykładowy egzemplarz druku A1 dostępny jest poniżej:

Właściwe przepisy i regulacje znajdują się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Pracownik delegowany (art. 12 ust.1 Rozporządzenia nr 883/2004)

Jest to najczęściej spotykana sytuacja w kontekście delegowania. Odnosi się do pracownika, którego polski pracodawca kieruje do pracy na terenie innego kraju, w którym zastosowanie mają przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Celem takiego delegowania jest wykonanie konkretnej pracy / zadania w imieniu zatrudniającego pracodawcy. Z praktyki tego typu zlecenia najczęściej obejmują np. prace budowlane; w rolnictwie; w przemyśle spożywczym. Zdarza się także, że delegowanie następuję przez agencje pracy, która swoją działalność prowadzi w Polsce.

Czas delegowania nie może przekraczać 24 miesięcy. Jeśli nastąpi zmiana państwa delegowania, okres 24 miesięcy liczony jest od początku. Krótkotrwała przerwa w delegacji np. urlop, szkolenie, choroba nie stanowi przerwy w okresie delegowania. W przypadku chęci ponownego delegowania pracownika po tym okresie, musi minąć minimum 2 miesiące. ZUS najczęściej wystawia druk A1 na okres jednego roku.

Skorzystanie z możliwości delegowania pracownika przez polskiego pracodawcę obwarowane jest pewnymi wymogami. Głównym warunkiem jest to, aby przedsiębiorstwo delegujące prowadziło tzw. „znaczną część działalności” w państwie, w którym ma ono swoją siedzibę.

Wprowadza się tu także pojęcie „obrotu”. Istotny jest także bezpośredni związek między pracodawcą a pracownikiem – rozumiany przez szereg elementów takich jak np. zwierzchnictwo nad wykonywaną pracą.

W przypadku osób nowo zatrudnionych istnieje warunek podlegania zatrudnieniu / ubezpieczeniu w Polsce przynajmniej miesiąc przed okresem delegowania. Jednakże okres ten nie musi być dochowany w firmie zatrudniającej – wystarczy, że przed tym okresem były odprowadzane składki społeczne u innego pracodawcy lub osoba posiadała jakiekolwiek ubezpieczenie społeczne lub zdrowotne – np. była zarejestrowana w Urzędzie Pracy.

Spełnienie kryteriów każdorazowo ocenia ZUS i na tej podstawie wydaje bądź odmawia wydania zaświadczenia A1.

Do złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia A1 w niniejszym przypadku uprawniony jest przede wszystkim pracodawca delegujący (w wyjątkowych także pracownik delegowany).

Formularz wniosku US-3 dostępny jest na stronie ZUS. Od 01.04.2022 r. można go złożyć wyłącznie za pośrednictwem internetu (PUE ZUS lub ePUAP). Więcej informacji na temat złożenia wniosku o druk dostępnych jest na stronie ZUS – kliknij tutaj. Instrukcja wypełnienia poszczególnych pól kreatora wniosku znajduje się tutaj.

Po uzyskaniu druku A1 od pracodawcy strona będzie mogła przedłożyć go odpowiedniej instytucji, w której ubiega się o świadczenia rodzinne i wychowawcze na dzieci, podlegające koordynacji. Należy pamiętać, że po upływie okresu na który wystawione zostało zaświadczenie A1 – w przypadku kontynuacji delegowania, trzeba dostarczyć aktualny druk. Wymóg ten ciąży na wnioskodawcy / beneficjencie danego świadczenia.

Delegowanie się w ramach prowadzenia działalności (art. 12 ust. 2)

Powyższy przypadek ma miejsce jeśli prowadzi się działalność na własny rachunek i czasowo przenosi ją na terytorium innego państwa „koordynacyjnego”. Innymi słowy prowadzi się firmę w Polsce i w jej ramach deleguje się samego siebie do innego kraju wspólnoty np. w celu realizacji jakiegoś zlecenia, czy wykonania danej pracy.

Tutaj także obowiązują określone wymogi, których spełnienie każdorazowo ocenia ZUS. Do najważniejszych należą m.in. prowadzenie znacznej części działalności w Polsce; opłacanie podatków i zarejestrowanie się jako płatnik VAT; podobny charakter wykonywanej działalności w czasie delegowania do tej co w Polsce; prowadzenie działalność w Polsce przez co najmniej dwa miesiące przed rozpoczęciem wykonywania działalności za granicą. Maksymalny czas obowiązywania druku to 24 miesiące.

Do złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia A1 uprawniony jest wyłącznie zainteresowany, który wykonuje pracę na własny rachunek w Polsce. Druk A1 stanowi w tym przypadku także dowód, że składki społeczne nadal powinny być płacone w kraju dotychczasowego, stałego samozatrudnienia.

Formularz wniosku US-1 dostępny jest na stronie ZUS. Od 01.04.2022 r. można go złożyć wyłącznie za pośrednictwem internetu (PUE ZUS lub ePUAP). Więcej informacji na temat złożenia wniosku o druk dostępnych jest na stronie ZUS – kliknij tutaj. Instrukcja wypełnienia poszczególnych pól kreatora wniosku znajduje się tutaj.

Wykonywanie pracy w dwóch lub kilku państwach (art. 13 ust. 1)

Niniejsza sytuacja dotyczy w szczególności pracowników transportu międzynarodowego to jest: kierowców ciężarówek i autokarów w ruchu międzynarodowym; kolejarzy i pracowników żeglugi śródlądowej, którzy przekraczają granicę państw wspólnoty.

Ustawodawstwo właściwe w świetle tego artykułu ustala się w zależności od miejsca zamieszkania pracownika lub według siedziby pracodawcy / pracodawców. Jeśli pracownik wykonuje znaczną część pracy w państwie miejsca zamieszkania, jest objęty systemem zabezpieczenia społecznego miejsca zamieszkania.

Gdy pracownik nie wykonuje znacznej części pracy w państwie miejsca zamieszkania, wtedy pod uwagę bierze się dodatkowe kryteria takie jak: gdzie znajduje się siedziba zatrudniającego go pracodawcy; ilość pracodawców którzy zatrudniają tego pracownika etc. Powyższe zasady nie dotyczą członków załóg lotniczych i oraz personelu pokładowego – dla tej grupy przyjęto oddzielne regulacje, związane z pojęciem „port macierzysty”.

Do złożenia wniosku o wydanie zaświadczenia A1 uprawniony jest pracownik bądź jego pracodawca. Formularz wniosku US-4 dostępny jest na stronie ZUS. Więcej informacji na temat złożenia wniosku o druk dostępnych jest na stronie ZUS – tutaj. Instrukcja wypełnienia poszczególnych pól kreatora wniosku znajduje się tutaj.

Urzędnicy Służby Cywilnej (art. 11 ust. 3 lit. b)

Wyjątek ten związany jest z osobami będącymi Urzędnikami Służby Cywilnej, które wykonują swoje zdania poza granicami RP np. na placówkach dyplomatycznych w kraju objętym przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Wymagane jest zatrudnienie danej osoby przez polską administrację oraz zajmowanie stanowiska związanego z wykonywaniem funkcji publicznych w celu zabezpieczenia ogólnych interesów państwa, interesu publicznego lub społecznego.

Do złożenia wniosku US-29 o wydanie zaświadczenia A1 uprawniony jest pracownik bądź jego pracodawca. Formularz wniosku dostępny jest na stronie ZUS.

Marynarze (art. 11 ust. 4)

W kontekście marynarzy obowiązuje ogólna zasada, że marynarz pracujący na statku objęty jest ustawodawstwem tego państwa, pod którego banderą statek pływa.

Zatem w przypadku, gdy praca wykonywana jest na pokładzie statku na morzu pod polską banderą, to można wnieść o uzyskanie druku A1.

Ponadto, w sytuacji gdy praca wykonywana jest na statku pływającym pod banderą innego państwa członkowskiego – jeśli miejsce zamieszkania marynarza jest w Polsce oraz otrzymuje on wynagrodzenie od podmiotu, który ma swoją siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności w Polsce to także można wnioskować o uzyskanie zaświadczenia A1 ZUS.

Żołnierze zawodowi

W przypadku tej grupy zawodowej zdarza się, że żołnierz zostaje delegowany do działania na terenie innej jednostki kraju wspólnotowego lub organizacji międzynarodowej.

W takim przypadku rzecz jasna krajem któremu służy jest Polska. W związku z powyższym składając wniosek o świadczenia rodzinne / wychowawcze na dzieci w Polsce należy opisać niniejszą sytuację i w miarę możliwości dołączyć niezbędną dokumentację np. kopię rozkazu delegowania, w którym wskazane jest miejsce i okres delegacji.

Na tej podstawie odpowiednia instytucja dla rozpatrzenia wniosku o dane świadczenie na dziecko powinna je przyznać – jeśli oczywiście zostaną spełnione pozostałe warunki np. kryterium dochodowe, dla świadczeń nim określonych.

Do złożenia wniosku US-30 o wydanie zaświadczenia A1 uprawniony jest pracownik bądź jego pracodawca. Formularz wniosku dostępny jest na stronie ZUS.

Pozostałe sytuacje związane z delegowaniem

Poniżej znajdują się pozostałe sytuacje, w których wymagany może być druk A1 ZUS:

• wykonywanie równocześnie lub na zmianę pracy na własny rachunek na terytorium dwóch lub kilku państw członkowskich (art. 13 ust. 2);
• wykonywanie równocześnie lub na zmianę pracy najemnej w Polsce oraz pracy na własny rachunek w innym państwie członkowskim (art. 13 ust. 3);
• urzędnicy służby cywilnej, którzy wykonują pracę najemną lub pracę na własny rachunek w jednym lub w kilku państwach członkowskich (art. 13 ust. 4);
• personel kontraktowy Wspólnot Europejskich (art 15);
• członkowie załogi lotniczej i personelu pokładowego (art. 11 ust. 5);
• porozumienie wyjątkowe zawarte przez ZUS z instytucją państwa wyk. pracy (art. 16 ust. 1).

Druk A1 ZUS vs. koordynacja świadczeń na dzieci

Na koniec jeszcze kilka uwag na temat druku A1 w związku z koordynacją świadczeń na dzieci:

• obowiązuje zasada – „nie ma druku A1, to nie ma delegowania”, w związku z czym jeśli strona nie ma druku A1 to nie ma przesłanek do zastosowania przepisów o koordynacji;
• niektóre państwa np. Szwajcaria czy Niemcy, przyznają świadczenia dla pracowników delegowanych z Polski (tak było do końca 2022 roku, obecnie w Niemczech nastąpiła zmiana interpretacji przepisów i na dzieci poniżej 18. roku życia wydawane są decyzje odmowne) – w tym zakresie warto zapoznać się z pojęciem dodatku dyferencyjnego;
• należy pamiętać, aby do wniosku zawsze załączać aktualny i obowiązujący druk – a w przypadku, gdy okres jego obowiązywania się skończył i istnieje nowy druk, to dostarczyć go do właściwej instytucji w której składano wniosek o świadczenie na dziecko;
• krótkie powroty do Polski, urlopy, chorobowe etc. nie są równoznaczne z zakończeniem delegowania;
• może zdarzyć się, że strona otrzyma rozstrzygnięcie / decyzję od organu wyłącznie na okres delegowania – pomimo, że okres zasiłkowy na dane świadczenie trwa dłużej. To nic takiego, po prostu w przypadku kontynuacji delegowania po tej dacie należy dostarczyć, aktualny druk, a rozstrzygnięcie / decyzja zostanie przedłużona;
• wskazane jest, aby o druk A1 występował pracodawca strony.

Jesteś pracownikiem delegowanym i zastanawiasz się, czy w kraju delegowania przysługują Ci świadczenia na dzieci? Skorzystaj z konsultacji telefonicznej – zapisz się.

Autor tekstu: Radosław Orzechowski