Świadczenia nienależnie pobrane z uwzględnieniem przepisów o koordynacji mogą dotknąć każdego beneficjenta świadczeń rodzinnych i wychowawczych na dzieci. Istnieje przynajmniej kilka aspektów, które trzeba uwzględnić podczas pobierania świadczeń, aby ochronić się przed obowiązkiem późniejszego zwrotu zarówno na gruncie ustawodawstwa polskiego jak i poszczególnych państw koordynacyjnych.
- Dlaczego powstają nienależnie pobrane świadczenia?
- Co w sytuacji, gdy powstały nienależnie pobrane świadczenia?
Dlaczego powstają nienależnie pobrane świadczenia?
Świadczenia nienależnie pobrane powstają w sytuacji, w której posiadamy rozstrzygnięcie o przyznaniu danego świadczenia na dzieci, wydanego przez organ właściwy np. Wójt / Burmistrz / Prezydent Miasta, czy Wojewoda / ZUS lub instytucję właściwą kraju zagranicznego i pobieramy zgodnie z tym rozstrzygnięciem przyznane świadczenia.
Innymi słowy pobiera się dane świadczenie i w pewnym momencie pojawią się nowe okoliczności, które mają wpływ na uprawienie do jego otrzymywania. Okoliczności te mogą wynikać zarówno z przepisów krajowych na podstawie których orzeczono o przyznaniu świadczenia w Polsce jak i zagranicą oraz koordynacji świadczeń.
Zmiany związane z warunkami pobierania danego świadczenia
Zgodnie z przepisami wskazanymi we wniosku, należy zgłaszać każdą zmianę, mającą wpływ na pobieranie przyznanego świadczenia. Może to być np. zmiana sytuacji dochodowej wnioskodawcy lub członka rodziny, spowodowana otrzymaniem nowej pracy lub innym uzyskiem ustawowym dla świadczeń, których otrzymywanie w Polsce jest zależne od spełnienia kryterium dochodowego np. zasiłek rodzinny z dodatkami.
Niezgłoszenie takiej zmiany do organu właściwego w momencie jej zaistnienia, powoduje iż organ będąc w swoistej niewiedzy w dalszym ciągu realizuje dotychczasowe rozstrzygnięcie, bez uwzględnienia nowych faktów w sprawie. Innym słowy wypłaca świadczenie, które od pewnego momentu nie powinno być wypłacane.
Obowiązek zgłaszania zmian spoczywa na wnioskodawcy, co stanowią liczne pouczenia, które świadczeniobiorca podpisuje w momencie składania wniosku. Wiele osób nie zgłasza na czas zmian, mających wpływ na pobierane świadczenie co powoduje, iż pierwotne rozstrzygnięcie o przyznaniu jest dalej realizowane. Jego ewentualna rewizja ma miejsce dopiero, gdy na jaw wyjdą nowe fakty nieznane wcześniej organowi (bo nie zgłoszone przez beneficjenta), np. podczas weryfikacji przez urząd wniosku złożonego na nowy okres zasiłkowy.
Katalog warunków w oparciu o które przyznano dane świadczenie i ewentualnych zmian, jakie powinny być zgłaszane znajduje we wniosku. Dotyczy to zarówno wniosków składanych w Polsce jaki i poza granicami naszego kraju. Dlatego fundamentalną kwestią jest to, aby wiedzieć na jakich zasadach pobieramy konkretne świadczenie i w jakim przypadku należy zgłaszać poszczególne zmiany, mające wpływ na jego wypłacanie.
Zmiany związane z pojawieniem się elementu koordynacji
Dotyczy to wszystkich osób, które podlegają koordynacji świadczeń w myśl zasad opisanych szczegółowo na łamach naszego serwisu. W związku z tym, jeśli pojawią się element transgraniczny, który warunkuje zastosowanie przepisów o koordynacji np. podjęcie przez jednego z rodziców aktywności zawodowej lub zamieszkania w kraju koordynacyjnym; delegowanie się do kraju koordynacyjnego; pobieranie lub transferowanie świadczeń zagranicznych etc. to takie zmiany należy niezwłocznie zgłosić. Leży to wyłącznie w interesie wnioskodawcy.
Jeżeli pobiera się już świadczenia z kilku państw, zmiany te należy zgłaszać do każdej z instytucji właściwych tych krajów.
W przypadku, gdy wystąpienie elementu koordynacji wiąże się np. ze zmianą pierwszeństwa kraju do wypłaty świadczeń na dzieci lub uzyskiem dochodu z zagranicy, co do świadczeń dla których obowiązuje kryterium dochodowe to należy rozważyć złożenie pisemnego wniosku do organu o wstrzymanie realizacji wypłaty świadczeń, od pierwszego dnia miesiąca po miesiącu danego zdarzenia.
Dla przykładu rodzina pobiera polski zasiłek rodzinny na dzieci, jeden z rodziców od dnia 15.05.2022 r. zatrudnił się w Niemczech, a drugi jest nieaktywny zawodowo w Polsce i zamieszkuje z dziećmi.
Wnioskodawca powinien wystąpić do organu realizującego wypłatę świadczenia o jej wstrzymanie od 01.06.2022 r. ze względu na fakt, że od tego dnia w sprawie zachodzi element koordynacji świadczeń. Co więcej w myśl zasad pierwszeństwa od 01.06.2022 r. krajem, który powinien wypłacić zasiłek rodzinny są Niemcy, dlatego dalsze pobieranie świadczenia po 01.06.2022 r. może rodzić nienależnie pobrane świadczenia w Polsce.
W opisanej sytuacji dochodzi jeszcze kwestia uzyskania dochodu z Niemiec, który przeważnie przekracza polskie kryterium dochodowe uprawniające do pobierania zasiłku rodzinnego.
Zmiany związane z wprowadzeniem w błąd organu lub nieważnością
Dotyczy to sytuacji, w której pobierano świadczenie na dzieci na podstawie przyznania, które nastąpiło na kanwie fałszywych dokumentów / oświadczeń lub zeznań lub celowego wprowadzenia w błąd organu właściwego.
Należy przy tym pamiętać, że wszystkie oświadczenia z zakresu świadczeń rodzinnych i wychowawczych składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 233 § 1 i § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny ( Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553) – za zeznanie nieprawdy lub zatajenie prawdy.
Z kolei nieważność rozstrzygnięcia polega na wydaniu go przez organ z rażącym naruszeniem prawa lub bez podstawy prawnej.
Jesteś w jednej z opisanych wyżej sytuacji? Możemy pomóc – umów termin konsultacji telefonicznej.
Co w sytuacji, gdy powstały nienależnie pobrane świadczenia?
Procedura zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
Bez obaw – nienależnie pobrane świadczenia nie są niczym niezwykłym, szczególnie jeśli dodatkowo mają zastosowanie przepisy o koordynacji świadczeń.
Jak wskazano powyżej istnieje wiele kryteriów, które sprawiają iż nawet w sposób nie do końca świadomy / zawiniony można zostać zobowiązanym do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń zarówno w Polsce jaki i poza granicami RP.
W przypadku wystąpienia nienależnie pobranych świadczeń w Polsce organ uprawniony do wydania danego rozstrzygnięcia wyda decyzję administracyjną orzekającą o nienależnie pobranych świadczeniach oraz kolejną nakazującą ich zwrot. Należy przy tym pamiętać, że w sprawach w których zachodzi element koordynacji świadczeń organem właściwym będzie Wojewoda (świadczenia rodzinne) lub ZUS (dla 500+ od 01.06.22 r. oraz RKO).
Odsetki, terminy i odwołanie
Podczas wydawania decyzji o nienależnie pobranych świadczeniach w Polsce organ właściwy nalicza odsetki ustawowe od pierwszego dnia miesiąca następującego po dniu wypłaty nienależnie pobranych świadczeń aż do dnia spłaty. Odsetki te są zmienne i naliczane w skali roku – np. w maju 2022 r. wynosiły 10,75%.
W przypadku świadczeń rodzinnych organ może dochodzić nienależnie pobranych świadczeń do 10 lat wstecz, natomiast umorzenie następuje 3 lata po wydaniu prawomocnej decyzji o nienależnie pobranych świadczeniach w przypadku bezskuteczności egzekucji. W sytuacji nienależnie pobranego świadczenia 500+ od 01.06.2022 r. oraz RKO, ZUS może dochodzić nienależnie pobranych świadczeń do 2 lat wstecz.
Na podstawie wskazanej do zwrotu kwoty spłaca się nienależnie pobrane świadczenia.
W przypadku, gdy strona nie zgadza się z decyzją to zgodnie z pouczeniem, które zawsze musi być elementem prawidłowej decyzji administracyjnej, może wnieść w przewidzianym terminie odwołanie do organu nadrzędnego i ewentualnie zaskarżyć orzeczenie odwoławcze do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Wniosek o umorzenie
Istnieje także możliwość wnioskowania do organu, który wydał decyzję o nienależnie pobranych świadczeniach o umorzenie kwoty należności wraz z odsetkami w całości lub w części, odroczenie terminu płatności (poprzez wskazanie daty odroczenia terminu spłaty) lub rozłożenie na raty kwoty do zwrotu (ze wskazaniem ilości rat).
Co do zasady ustawodawca na gruncie prawa polskiego nie przewidział ubiegania się o umorzenie samych odsetek naliczanych za zwłokę.
Wniosek taki powinien być dobrze umotywowany zarówno w aspekcie jego pisemnej formy jak i dowodów mających go poprzeć np. przy powołaniu się na trudną sytuację materialną, czy wydarzenie losowe powinno załączyć się odpowiednie zaświadczenia o sytuacji materialnej, czy też lekarskie lub inne – stosownie do naszej prośby.
Uwzględnienie wniosku zależy od oceny organu właściwego i poprzedzona być powinna przeprowadzeniem solidnego postępowania dowodowego. Złożenie takiego wniosku nie wstrzymuje naliczania odsetek.
Egzekucja należności
W sytuacji, gdy decyzja o zwrocie będzie prawomocna i nie nastąpi spłata, organ właściwy w pierwszej kolejności będzie potrącać należność z bieżąco wypłacanych świadczeń na dzieci.
Jeśli strona nie ma uprawnienia do pobierania świadczeń, nastąpi egzekucja należności zgodnie z przepisami egzekucji administracyjnej.
Zgodnie z raportem NIK w okresie od 2018 do 2021 roku (do 30 czerwca) w sprawach dotyczących koordynacji 500+ udało się odzyskać 67,2% nienależnie pobranych świadczeń wskazanych w decyzjach wojewodów kontrolowanych jednostek.
Zawsze warto wyczerpać wszystkie środki odwoławcze przewidziane prawem – możemy w tym pomóc.
Autor tekstu: Radosław Orzechowski
