Zasiłek rodzinny wraz z siedmioma różnymi dodatkami do zasiłku rodzinnego podlega koordynacji świadczeń. W związku z tym, że od 1. lipca każdego roku można składać online wnioski o przyznanie tego świadczenia rodzinnego na nowy okres zasiłkowy (w formie papierowej wnioski przyjmowane są od 1. sierpnia każdego roku) warto zapoznać się z jego specyfiką i omówić go w kontekście koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Podstawowe zasady uzyskania zasiłku rodzinnego

Zasiłek rodzinny przysługuje do ukończenia przez dziecko 18. roku życia lub powyżej tego wieku pod warunkiem nauki w szkole publicznej lub szkole wyższej (jednak nie dłużej niż do ukończenia 21. roku życia lub 24. roku życia, jeżeli ma orzeczony umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności). Przysługuje także osobie uczącej się do 24. roku życia, przy czym taka osoba w myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych to osoba pełnoletnia ucząca się, niepozostająca na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony. Wnioskować o zasiłek rodzinny na dziecko może jego rodzic, opiekun prawny lub faktyczny lub właśnie osoba ucząca się, której definicję przestawiono powyżej. Przyznaje się go na okresy zasiłkowe, które ustalone są od 01.11 danego roku do 31.10 roku następnego. Zatem składając wniosek na okres zasiłkowy 2022/2023 np. w sierpniu 2022 r. otrzymamy rozstrzygnięcie w formie decyzji administracyjnej obejmujący czas od 01.11.2022 r. do 31.10.2023 r. Wniosek o ustalenie prawa do zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego składa się w urzędzie gminy lub miasta właściwym ze względu na miejsce zamieszkania (albo w ośrodku pomocy społecznej GOPS / MOPR lub w innej jednostce organizacyjnej gminy np. Centra Pomocy Rodzinie, jeżeli to właśnie im przekazana została realizacja świadczeń rodzinnych w danej gminie). W formie papierowej od 01.08, alternatywnie od 01.07 można złożyć wniosek online za pośrednictwem portalu informacyjno – usługowego Empatia, o czym szerzej tutaj. Jednocześnie trzeba podkreślić, że taki wniosek można złożyć w każdej chwili – w przypadku złożenia wniosku po 30.11 na dany okres zasiłkowy, uprawienie ustala się od pierwszego dnia miesiąca złożenia wniosku.

Zasiłek rodzinny jest jednym ze świadczeń na dzieci, które ma na celu częściowe pokrycie wydatków ponoszonych na utrzymanie dziecka. Zasadniczą kwestią, która różni go od innych, podobnych świadczeń takich jak 500+ czy rodzinny kapitał opiekuńczy jest fakt, że w celu uzyskania uprawienia do jego pobierania należy spełnić określone kryterium dochodowe.

Ustalone jest ono na kwotę 674 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie lub 764 zł miesięcznie na osobę w rodzinie w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne. W ustawie istnieje katalog dochodów, a dodatkowe rozporządzenia określają sposób jego przeliczania. Zasadniczo przy ustalaniu uprawnień do zasiłku rodzinnego brane są pod uwagę dochody członków rodziny osiągnięte w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy (trwający od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego). Zatem dla okresu zasiłkowego 2022/2023 brane będą dochody uzyskane z roku bazowego 2021. Dochody każdego członka rodziny należy dodać, ich sumę podzielić przez liczbę miesięcy, w których zostały one osiągnięte, a następnie podzielić przez liczbę osób wchodzących w skład wspólnego gospodarstwa domowego. Byłoby to jednak zbyt proste, dlatego istnieje definicja dochodu uzyskanego i utraconego oraz katalog dochodów, które podlegają uzyskowi / utracie. Liczenie dochodu tak na prawdę jest materiałem na osoby artykuł i de facto zawsze zależy od konkretnej sytuacji danej osoby, dlatego najlepiej zapoznać się z wyjaśnieniami przedstawionymi na stronie rządowej, które znajdziecie tutaj. W przypadku wątpliwości lub niejasności zawsze można uzyskać pomoc w zakładce kontakt naszego serwisu. Trzeba zaznaczyć, że ustawodawca przewidział tzw. mechanizm „złotówka za złotówkę” co oznacza, że istnieje zakres przekroczenia kryterium dochodowego, który uprawnia do pobierania zasiłku z dodatkami w niższej kwocie. W takim przypadku świadczenia wypłaca się w wysokości różnicy między kwotą wszystkich wnioskowanych i przysługujących świadczeń (zasiłku wraz z dodatkami), a kwotą o którą kryterium zostało przekroczone. Przykłady użycia tego mechanizmu znajdują się tutaj.

Wysokość zasiłku rodzinnego kształtuje się miesięcznie:

• 95,00 zł na każde dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia;
• 124,00 zł na każde dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 18 lat;
• 135,00 zł na każde dziecko w wieku powyżej 18 lat do ukończenia 24 roku życia.

Jeśli dziecko, na które pobierany jest zasiłek lub osoba ucząca się przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie / rodzinie zastępczej (dziecko), rodzi swoje dziecko lub wstępuje w związek małżeński to automatycznie traci się uprawienie do jego pobierania. Bardzo ważne jest, aby pamiętać iż w przypadku samotnego wychowywania dziecka (brak jednego z rodziców dziecka w składzie rodziny) były zasądzone alimenty na rzecz dziecka od jego rodzica. Ustawodawca przewidział wyjątki od takiego obowiązku jeśli: ojciec dziecka jest nieznany; rodzice lub jedno z rodziców dziecka nie żyje; powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone; sąd zobowiązał jednego z rodziców do ponoszenia całkowitych kosztów utrzymania dziecka i nie zobowiązał drugiego z rodziców do świadczenia alimentacyjnego na rzecz tego dziecka.

Dodatki do zasiłku rodzinnego

Istnieje siedem dodatków do zasiłku rodzinnego. Aplikuje się o nie we wniosku o zasiłek rodzinny. Trzeba mieć uprawienie do pobierania zasiłku rodzinnego, aby otrzymać określone dodatki do zasiłku rodzinnego – oczywiście po spełnieniu dodatkowych wymagań przewidzianych dla każdego z nich. Innymi słowy nie można pobierać wyłącznie dodatku do zasiłku rodzinnego, nie pobierając samego zasiłku rodzinnego. Poniżej wymienione zostaną wszystkie dodatki. Postaram się sklasyfikować je od tych najbardziej dostępnych, po te bardziej specjalistyczne.

• dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego;
• dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania;
• dodatek z tytułu urodzenia dziecka;
• dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej;
• dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego;
• dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka;
• dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z url. wychowawczego.

Pierwszym jest dodatek z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego. Wypłacany jest jednorazowo – we wrześniu w kwocie 100,00 zł na każde dziecko, zapewniając częściowe pokrycie wydatków związanych z rozpoczęciem nowego roku szkolnego. W związku z przesunięciem startu obowiązkowej edukacji, przysługuje także na dziecko uczęszczające do „zerówki”.

Drugim jest także dodatek związany z edukacją dziecka, a mianowicie dodatek z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania. Zasadniczo dzieli się on na dwie opcje. Pierwsza to dojazd dziecka z miejsca zamieszkania do miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadgimnazjalnej lub szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny. Kwota takiego dodatku to 69,00 zł miesięcznie na takie dziecko w okresie 10 miesięcy nauki (oprócz okresu wakacyjnego). Druga to zamieszkiwanie dziecka w miejscowości, w której znajduje się siedziba szkoły ponadgimnazjalnej lub szkoły artystycznej, w której realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki, a także szkoły podstawowej lub gimnazjum w przypadku dziecka lub osoby uczącej się, legitymującej się orzeczeniem o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności. Kwota takiego dodatku to 113,00 zł miesięcznie na takie dziecko w okresie 10 miesięcy nauki (oprócz okresu wakacyjnego).

Trzecim jest dodatek z tytułu urodzenia dziecka. Uwaga: nie należy go mylić z tzw. „becikowym”, który jest osobnym świadczeniem o tej samej kwocie i nie podlega koordynacji. Innymi słowy, można wnioskować zarówno o tzw. „becikowe”, jak i niniejszy dodatek. Kwota dodatku wynosi 1000,00 zł na urodzone dziecko i wypłacana jest jednorazowo. W przypadku, gdy już pobierasz zasiłek rodzinny i rodzi Ci się dziecko, po prostu złóż kolejny wniosek na ten okres zasiłkowy, wyłącznie na ten dodatek. Zasadniczo jedynym warunkiem, oprócz oczywiście kryterium dochodowego, które obowiązuje na wszystkie dodatki jest dołączenie zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego, że matka dziecka pozostawała pod opieką lekarską przez okres co najmniej od 10 tygodnia ciąży do porodu. Ciekawostką jest fakt, że wystarczy posiadać uprawienie do zasiłku nawet tylko w jednym miesiącu np. poprzez utratę dochodu spowodowanego zmianą pracy, aby otrzymać dodatek z tytułu urodzenia dziecka.

Kolejnym jest dodatek z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej. Zamyka on katalog dosyć licznie występujących dodatków, ze względu na niewielkie i proste warunki do jego otrzymania. Tutaj wystarczy wychowywać w rodzinie troje lub więcej dzieci. Przysługuje w kwocie 95,00 zł miesięcznie na trzecie i kolejne dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego.

Dodatek z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego na pokrycie zwiększonych wydatków związanych z rehabilitacją lub kształceniem dziecka w wieku do ukończenia 16 lat pod warunkiem posiadania orzeczenia o niepełnosprawności oraz powyżej 16 roku życia do ukończenia 24 roku życia, jeżeli legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności. Jego kwota to 90,00 zł miesięcznie na niepełnosprawne dziecko w wieku do ukończenia 5 roku życia oraz 110,00 zł na takie dziecko w wieku powyżej 5 roku życia do ukończenia 24 roku życia.

Dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka przysługuje samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, gdyż: drugi z rodziców dziecka nie żyje; ojciec dziecka jest nieznany lub powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone. Przysługuje także pełnoletniej osobie do ukończenia 24 roku życia, uczącej się w szkole lub w szkole wyższej, jeżeli oboje rodzice osoby uczącej się nie żyją. Jego kwota to 193,00 zł miesięcznie na dziecko, jednak nie więcej jednak niż 386,00 zł na wszystkie dzieci. W sytuacji dziecka legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności kwotę dodatku zwiększa się o 80,00 zł na dziecko, lecz nie więcej niż o 160,00 zł na wszystkie.

Najrzadziej występującym jest dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego. Wynosi on 400 zł miesięcznie i przysługuje on rodzicowi, opiekunowi prawnemu lub faktycznemu uprawnionemu do urlopu wychowawczego. Istnieje szereg szczegółowych regulacji, określających ramy czasowe i zbieg uprawnień do kilku świadczeń o podobnym charakterze, o czym szerzej tutaj.

Zasiłek rodzinny z dodatkami w koordynacji

Po tym obszernym wpisie o tym co, kiedy, i dlaczego przysługuje w kontekście zasiłku rodzinnego z dodatkami na gruncie prawa krajowego, czas na kilka refleksji na temat tego świadczenia w odniesieniu do koordynacji świadczeń na dzieci. Przede wszystkim jak już wspomniano, wnioski składa się do urzędu gminy / miasta właściwego dla miejsca zamieszkania. W przypadku gdy w sprawie zachodzi element koordynacji to Wójt / Burmistrz / Prezydent przekazuje taki wniosek do organu właściwego, czyli Wojewody (Urzędu Wojewódzkiego). Trzeba tu zatem stanowczo podkreślić, że nie nastąpiły tutaj żadne istotne zmiany, jak w przypadku świadczenia 500+ skierowanego do ZUS. Całą procedurę instytucjonalną, związaną z wnioskiem o zasiłek rodzinny w koordynacji wraz z etapami postępowania opisałem tutaj, zatem przejdę do bardziej praktycznych wskazówek.

Kluczowym elementem jest zwrócenie uwagi na dochód. Jeśli pobieramy zasiłek rodzinny i nagle, jeden z rodziców wyjeżdża do kraju koordynacyjnego w celu podjęcia zatrudnienia, to tylko i wyłącznie w naszym interesie jest, aby wstrzymać realizację (wypłatę) takiego zasiłku rodzinnego. Można to zrobić wyłącznie na wniosek strony, czyli pobierającego świadczenie poprzez złożenie stosownego oświadczenia, skierowanego do organu wypłacającego, czyli Wójta / Burmistrza / Prezydenta. Często gminy same z siebie zawieszają wypłatę świadczeń w takiej sytuacji, chociaż literalnie nie ma na to podstawy prawnej w obowiązujących przepisach i warto o tym pamiętać. Co ciekawe, w ustawie o świadczeniach rodzinnych nie ma także zapisu na temat wstrzymania wypłaty przez stronę, ale przyjmuje się na bazie zapisu w Kodeksie Postępowania Administracyjnego, iż leży to w jej interesie i finalnie działa na korzyść wnioskodawcy. Dzięki temu może on uniknąć nienależnie pobranych świadczeń. Co do zasady podjęcie pracy przez członka rodziny poza granicami RP wiąże się z tym, że już samym dochodem uzyskanym za pierwszy pełen przepracowany tam miesiąc, przekroczone zostaje kryterium dochodowe, uprawniające do pobierania zasiłku rodzinnego z dodatkami. Dlatego nawet jeśli zasady pierwszeństwa wskazują, że Polska dalej powinna wypłacać zasiłek rodzinny z dodatkami to powinno się uwzględnić dochód uzyskany za pierwszy pełen przepracowany miesiąc za granicą i od pierwszego dnia następnego miesiąca wstrzymać wypłatę.

Dla przykładu. Rodzina pobiera zasiłek rodzinny z dodatkami przyznany decyzją Burmistrza, gdyż dotychczas spełniała kryterium dochodowe. Matka dzieci pobiera zasiłek dla bezrobotnych w Polsce i jest traktowana jako aktywna zawodowo. Ojciec dzieci od dnia 03.05.2022 r. podjął zatrudnienie w Niemczech. Koordynacja ma miejsce od 01.06.2022 r. Pierwszeństwo do wypłaty świadczeń jest w Polsce, bo oboje rodziców są traktowani jako aktywni zawodowo, a dzieci zamieszkują z matką w Polsce. W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych, ojciec uzyska dochód w euro za pierwszy pełen przepracowany miesiąc tj. czerwiec 2022 r., który zostanie uwzględniony od 01.07.2022 r. W związku z tym należy wstrzymać wypłatę świadczenia od 01.07.2022 r. w celu uniknięcia nienależnie pobranych świadczeń. Należy mieć na uwadze fakt, że zanim gmina przekaże zgodnie z właściwością wniosek Wojewodzie, a ten wyda ponowne rozstrzygnięcie, upłynie dużo czasu i przez ten właśnie czas – jeśli nie wstrzyma się pobierania świadczeń, generuje się nienależnie pobrane świadczenia.

Kolejną pułapką jest fakt, że zasiłek rodzinny z dodatkami, podobnie jak wszystkie świadczenia rodzinne podlega mechanizmowi ustalania zasad pierwszeństwa do ich wypłaty. Jak wiemy, w przypadku 500+ i RKO Polska wypłaca od niedawna pełne kwoty bez względu na wspólnotowe zasady pierwszeństwa. W przypadku zasiłku rodzinnego i dodatków do niego takich zapisów strona polska nie przyjęła. Zatem przy analogicznej sytuacji opisanej w przykładzie powyżej, jeśli matka byłaby nieaktywna zawodowo w Polsce, to pobieranie zasiłku rodzinnego należałoby wstrzymać już od 01.06.2022 r., czyli od momentu kiedy zaistniała koordynacja. Wszystko dlatego, że pierwszeństwo do wypłaty takiego zasiłku będzie w Niemczech.

Inną sytuacją sprawiającą pewien problem jest kwestia składania wniosku o zasiłek rodzinny z dodatkami na dzieci, aby otrzymać odmowę z Polski, którą przedkłada się następnie do instytucji właściwej kraju zagranicznego. Z praktyki wiem, że bardzo często instytucje krajów zagranicznych wymagały takiej odmowy zasiłku rodzinnego, aby wypłacać pełną kwotę w tamtym kraju. Przeważnie dotyczy to sytuacji, kiedy pierwszeństwo do wypłaty świadczeń na dzieci w myśl zasad wspólnotowych jest w Polsce. Decyzja czy w takiej sytuacji składać wniosek o zasiłek rodzinny zależy wyłącznie do Państwa. Powiem wprost, że o ile kiedyś np. Niemcy nagminnie prosili o takie odmowy, kierując zapytania do Wojewody, to od pewnego już czasu nawet nie uwzględniają teoretycznych kwot zasiłku rodzinnego w Polsce w rozliczeniach. Zmiana w podejściu jest efektem tego, że instytucje zagraniczne doskonale wiedzą, iż dochód zagraniczny i tak powoduje odmowę uprawienia do zasiłku w Polsce ze względu na nie podnoszony od wielu lat próg kryterium dochodowego. Jeśli jednak takiej odmowy żądają, to mogą także wdrożyć procedurę opisaną tutaj, co skutkuje wezwaniem strony przez polski urząd do złożenia wstecznie wniosków o zasiłek rodzinny na prośbę instytucji zagranicznej.

Autor tekstu: Radosław Orzechowski

Możesz podziękować autorowi za twórczość w postaci symbolicznej filiżanki kawy.